wasbeer (foto: Pexels – Lexi Lauwers)
De (Vlaamse) natuur staat voor een heel aantal uitdagingen. Een van de grootste is de biodiversiteitscrisis. Veel dier- en plantsoorten nemen in aantallen af, waarbij andere – algemenere – soorten juist exponentieel toenemen. Onze biodiversiteit is hierdoor aan het verarmen. Oorzaken voor deze crisis zijn onder andere habitatfragmentatie en -vermindering (bebouwing, recreatie, landbouw, infrastructuur, …), allerlei soorten vervuiling (stikstof, licht, geluid, …) en de introductie van invasieve exoten.
In een gezond ecosysteem zijn veel verschillende diersoorten aanwezig met hun eigen specifieke voedings- en huisvestingsnoden. Als een habitat niet meer aan alle eisen van een specifieke soort kan voldoen, verdwijnt die soort uit dit gebied. Dit zorgt ervoor dat andere soorten (met minder specifieke noden/behoeften) deze plek kunnen innemen.
De kwaliteit van onze inheemse natuur is sterk verminderd door hierboven genoemd menselijk handelen. Ook de leefomgeving van veel verschillende diersoorten neemt hierdoor in kwaliteit af en voldoet steeds minder aan hun noden. Het is moeilijker voor ze om te overleven en zich voort te planten en sommigen gaan op zoek naar andere leefgebieden. Dit geeft kansen voor invasieve exoten om zich in het gebied te vestigen en verspreiden. Op hun beurt zorgen invasieve exoten voor extra druk op inheemse soorten waardoor de kwaliteit van het leefgebied opnieuw daalt. Het bestrijden van invasieve exoten kan ervoor zorgen dat de kwaliteit van leefgebieden toeneemt, maar ook andere oorzaken van het verminderen van de natuurkwaliteit moeten worden aangepakt.
"Vogelbescherming Vlaanderen vindt dat de regering in samenwerking met ANB een beheerplan moet opstellen voordat er tot bestrijding wordt overgegaan. Bij het kiezen van de beheermethode moet een holistische aanpak worden gevolgd die zo weinig mogelijk dierenleed veroorzaakt bij alle betrokken dieren."
- Vogelbescherming Vlaanderen
Geïntegreerd beleid nodig
Het is belangrijk om een goed beleid te ontwikkelen rond de aanpak van (invasieve) exoten. Op dit moment wordt er op nationaal en Vlaams niveau geen strikt beleid toegepast. Volgens Vogelbescherming Vlaanderen moeten de Vlaamse en federale regeringen in samenwerking met het ANB dit beleid snel ontwikkelen en toepassen en moet het de volgende elementen bevatten:
- Het moet adaptief zijn: aangepast aan de verschillende soorten en veranderende omstandigheden.
- De focus moet liggen op preventie. Voorkomen dat exoten door menselijk handelen België binnenkomen en voorkomen dat ze zich snel kunnen verspreiden en schade kunnen aanrichten (invasief worden).
- Protocollen:
- Wanneer moet een risicoanalyse voor een exoot uitgevoerd worden?
- Welke beheersmaatregelen moeten worden toegepast bij verschillende risico-scores?
- Welke beheermethodes worden het best toegepast bij de specifieke soort (Humane Management Manual, IUCN)?
- Hoe worden de beheerplannen gemonitord en de resultaten vastgelegd?
Wanneer een risicoanalyse aantoont dat een invasieve exoot een bedreiging vormt, moet er worden ingegrepen. Bij het bepalen van de beheermethode voor de specifieke soort moeten verschillende factoren in overweging worden genomen: het effect van de beheermethode op het dier zelf (dierenwelzijn), op toekomstige generaties van deze soort die mogelijk ook beheerd moeten worden, en de negatieve impact veroorzaakt door de invasieve exoot wanneer deze (op lange termijn) in het leefgebied blijft.
In sommige gevallen is het efficiënter en diervriendelijker om snel en kordaat in te grijpen, waardoor de impact op dierenwelzijn op lange termijn wordt verminderd. Een fictief voorbeeld: een risicoanalyse wijst uit dat een groep van 20 dieren van een bepaalde soort invasieve exoten een bedreiging vormt. Als beheersmaatregel wordt gekozen om de dieren te vangen, te steriliseren en weer vrij te laten. Omdat de dieren moeilijk te vangen zijn, duurt het een jaar voordat alle 20 individuen gevangen en gesteriliseerd zijn. Dit proces veroorzaakt enige mate van stress (en verminderd dierenwelzijn) bij de diersoort, naast de vraag of dit ethisch verantwoord is.Ondertussen concurreert de soort gedurende deze periode met inheemse soorten om voedsel en huisvesting. Bovendien is het enkele individuen gelukt om zich voort te planten voordat ze gesteriliseerd werden, waardoor ook de nieuwe jonge individuen gevangen, gesteriliseerd en vrijgelaten moeten worden, wat opnieuw leidt tot een verminderd dierenwelzijn.Dit roept de vraag op: had een snelle beheersmaatregel, zoals het ter plaatse doden van de 20 individuen, misschien voor minder dierenleed gezorgd dan de huidige aanpak voor alle betrokken dieren heeft gedaan?
Wat verstaan we onder exoten?
Inheemse soorten zijn soorten die van nature in het wild (in Vlaanderen) voorkomen, ooit hebben voorgekomen of al lang zijn ingeburgerd.
Uitheemse soorten zijn soorten die van nature niet in het wild (in Vlaanderen) voorkomen en nooit hebben voorgekomen. Ze zijn door menselijk toedoen (bewust of onbewust) buiten hun natuurlijke verspreidingsgebied terechtgekomen. Deze worden ook wel “exoten” genoemd.
Invasieve uitheemse soorten (synoniem = invasieve exoot) zijn uitheemse soorten die zich op zo’n manier verspreiden in hun nieuwe omgeving dat ze een bedreiging vormen. Deze bedreiging kan een impact hebben op de economie, infrastructuur, volksgezondheid, biodiversiteit en ecosysteemdiensten.
Egyptische nijlgans (foto: Jozef Vanhoof)
Vogelbescherming Vlaanderen erkent dat invasieve exoten, net als inheemse wilde dieren, recht hebben op bestaan en leven. Wij zijn echter van mening dat als een goed uitgevoerde risicoanalyse aantoont dat een invasieve exoot een bedreiging vormt, de bestrijding van deze exoot gerechtvaardigd is om het lijden van meerdere soorten en individuen te voorkomen.
Vogelbescherming Vlaanderen vindt dat er altijd een beheerplan moet opgesteld worden (door de Vlaamse en federale regering in samenwerking met ANB) voordat er tot bestrijding wordt overgegaan. In dit beheerplan moet worden aangetoond en uitgelegd waarom de soort beheerd moet worden, wat de beste beheermethode is voor de situatie, en hoe het beheer wordt gemonitord en gerapporteerd. Bij het kiezen van de beheermethode moet een holistische aanpak worden gevolgd die zo min mogelijk dierenleed veroorzaakt bij alle (toekomstige) betrokken dieren.
Wat doet Vogelbescherming Vlaanderen?
We pleiten voor een wetenschappelijke onderbouwing en een adaptief beleid over de aanpak van invasieve exoten bij beleidsmakers. Daarnaast moeten de beheerplannen een luik monitoring en rapportering bevatten.
We zijn een aanspreekpunt/gesprekspartner omtrent dit thema. We pleiten bijvoorbeeld voor de ontwikkeling van een positieflijst voor vogelsoorten. Daarnaast begeleiden we de bestaande opvangcentra voor wilde dieren in het al dan niet opvangen/bestrijden van invasieve exoten.
Wettelijke maatregelen opgelegd door de EU
Voor het voorkomen van de verspreiding van invasieve exoten werken de EU-lidstaten volgens volgende drietrapsaanpak:
- Preventie: verhandelen, gebruiken, vervoeren, kweken, fokken, bezitten en in de natuur vrijlaten* van deze soorten is verboden. Elke lidstaat moet bovendien een analyse uitvoeren van mogelijke introductie- en verspreidingsroutes om prioritaire routes te identificeren en actieplannen opstellen om deze tegen te gaan.
- Vroegtijdige waarschuwing en snelle reactie: bij aankomst in de EU worden soorten gecontroleerd. Daarnaast moet elk lidstaat een surveillancesysteem opzetten om gegevens over de soorten op hun grondgebied te verzamelen en registreren, waarbij de detectie zo snel mogelijk moet gebeuren. Wanneer een soort voor het eerst wordt opgemerkt, moet de betrokken lidstaat onmiddellijk actie nemen om de soort uit te roeien, en dit ook melden aan de Europese Commissie en aan andere lidstaten.
- Beheersing van wijdverspreide soorten: elke lidstaat moet inzetten op het uitroeien, indammen of beheersen van de populaties van gevestigde soorten én op het herstellen van door hen beschadigde habitats.
*het vrijlaten van elke soort, inheems of uitheems, in de natuur is verboden in heel Europa.
Canadese gans (foto: Pexels – Sander Meertins)
Wat doen de VOC’s?
De opvangcentra voor vogels en wilde dieren (VOC’s) komen geregeld in aanraking met invasieve exoten. Wanneer deze bij hen worden binnengebracht, mogen ze daarna niet meer worden vrijgelaten in de natuur. Er zijn dan nog twee opties voor deze dieren; permanente opvang of euthanasie.
In de meeste gevallen zijn de opvangcentra van mening dat het voor het welzijn van het dier niet beter is om levenslang (en soms onder slechte omstandigheden) opgesloten te worden. Daarnaast hebben de opvangcentra zelf hier vaak geen plaats voor. Ze geven prioriteit aan het opvangen van inheemse wilde dieren die verzorging nodig hebben zodat deze terug in de natuur kunnen worden vrijgelaten.
In sommige gevallen wordt er toch gekeken of een dier herplaatst kan worden. De Zonnegloed of SOS Reptiel zijn gekende centra die hiervoor worden ingeschakeld. De VOC’s en Vogelbescherming Vlaanderen zijn echter van mening dat het niet haalbaar is om zulk soort opvang voor exoten langdurig en in goede omstandigheden te voorzien.
Volgens de VOC’s en Vogelbescherming Vlaanderenmoet de overheid haar verantwoordelijkheid nemen om de problematiek rond (invasieve) exoten aan te pakken door:
- Een duidelijk beleid te ontwikkelen over de opvang en/of het euthanaseren van invasieve exoten. Vervolgens moeten ze ook stappen nemen en middelen vrijmaken om dit beleid te implementeren. Het is niet aan de VOC’s om deze taak op zich te nemen. (Let wel: giften en ledenbijdragen die VOC’s ontvangen worden NIET gebruikt voor euthanasie van invasieve exoten, enkel voor de verzorging van inheemse wilde dieren.)
- Het brede publiek te informeren en sensibiliseren over de problematiek rond (invasieve) exoten zodat ook duidelijk is waarom deze dieren niet als huisdier gehouden mogen worden.